Klinische studies: fase 3!

Een klinische fase 3-studie moet de efficiëntie van een nieuwe behandeling aantonen en mogelijke bijwerkingen documenteren. De gezondheidsautoriteiten besteden immers steeds meer aandacht aan de levenskwaliteit van de patiënt... 

Wanneer een klinische fase 2-studie een bepaalde efficiëntie heeft aangetoond, is het tijd voor fase 3! “De beloftes van de nieuwe behandeling moeten op dat moment worden bevestigd”, legt professor François Duhoux uit, oncoloog bij Cliniques universitaires Saint-Luc. “Doelstelling: de superioriteit, of in ieder geval de non-inferioriteit, ten opzichte van de standaard referentiebehandeling aantonen. “

Levenskwaliteit: een volwaardig criterium 
Na fase 3 zijn de efficiëntie van de nieuwe behandeling en het aantal patiënten waarop ze werd getest, niet langer de enige criteria die in aanmerking worden genomen door de gezondheidsautoriteiten om een nieuw geneesmiddel te registreren en toe te laten (1). “Het Europees Bureau voor de geneesmiddelenbeoordeling (EMEA) en de FDA, de Amerikaanse tegenhanger ervan, besteden steeds meer aandacht aan de levenskwaliteit van de patiënt”, legt professor Duhoux uit. Het is een volwaardig criterium geworden. De efficiëntie van een behandeling moet zowel statistisch als klinisch significant zijn. Zo heeft een experimenteel geneesmiddel met ernstige bijwerkingen slechts weinig kans op registratie. Indien het daarentegen niet meer of minder efficiënt is dan de standaardbehandeling, maar wel duidelijk minder bijwerkingen heeft, neemt de kans op registratie toe! “. 

Bijwerkingen melden
Elk geneesmiddel kan bijwerkingen hebben. Omdat er in fase 3 grotere cohorten worden gevolgd dan in fase 1 of 2, worden er bij bepaalde patiënten wellicht bijwerkingen waargenomen die nog niet eerder waren vastgesteld. “Die moeten worden geïnventariseerd en zo nauwgezet mogelijk worden gedocumenteerd”, legt professor Duhoux uit. “Dat is belangrijk om het geneesmiddel geregistreerd te krijgen. Artsen moeten hun patiënten bovendien correct kunnen informeren en indien nodig de ergste bijwerkingen kunnen behandelen. “

De ervaring van de patiënt
In het verleden waren het alleen de artsen die bijwerkingen van een experimentele behandeling aan het bedrijf meldden. Toch bestaan er vaak grote verschillen tussen de verslagen van de artsen en de reële bijwerkingen. “De patiënt kan vergeten ze tijdens de consultatie te melden, de arts minimaliseert of onderschat ze mogelijk, stelt zijn vragen misschien niet correct, enz. Daarom worden in de strengste klinische studies tegenwoordig ook PROM’s (“Patients-reported outcomes measures”) opgenomen. “ Dat zijn vragenlijsten die de patiënten elke dag moeten invullen. Het is hierbij de bedoeling om de bijwerkingen (vermoeidheid, misselijkheid, huidproblemen, gewrichtspijn, enz.) op te sommen en de intensiteit ervan op een waardeschaal aan te geven. Op die manier krijgt men een correcter en vollediger beeld van de impact van een behandeling op de levenskwaliteit van de patiënt.

Studies die jarenlang duren
Klinische fase 3-studies zijn (bijzonder) duur. Dat heeft een reden: ze worden uitgevoerd onder 2.000 tot 10.000 patiënten en duren meerdere jaren. “In de oncologie hangt alles af van het type en vooral het stadium van de kanker waarvoor een behandeling wordt getest”,  verduidelijkt professor Duhoux. “Studies voor kankers zonder uitzaaiingen duren vaak 10 jaar. Indien er wel uitzaaiingen zijn (symptoom van kanker in een gevorderd stadium) gaat het eerder om 4 tot 5 jaar. “
Er moet ook een onderscheid worden gemaakt tussen de duur van de eigenlijke behandeling en de opvolging, die (veel) langer kan duren. De duur van de opvolging kan ook variëren volgens het stadium van de kanker of worden vastgelegd op basis van andere criteria dan de duur. Zo kan een patiëntencohort bijvoorbeeld worden gevolgd tot er een bepaald aantal gevallen van herval... of overlijden werd opgetekend. 

Aanpasbare opvolging
Zelfs al wordt de duur van tevoren bepaald, dan kan die in de loop van de studie toch nog worden aangepast. “Er zijn twee mogelijke situaties”, vervolgt professor Duhoux. “Ofwel wordt er in een laat stadium herval vastgesteld, waardoor de opvolging van de patiënten moet worden verlengd. Ofwel hadden we de efficiëntie van de standaardbehandeling onderschat. Dat kan gebeuren wanneer die behandeling al een hele tijd niet meer was bestudeerd. Er werd vooruitgang geboekt op andere domeinen - ondersteunende zorg bijvoorbeeld - en patiënten hebben een betere prognose dan vroeger. Daarom hebben we meer tijd nodig om de efficiëntie van de experimentele behandeling aan te tonen. “.

^{(1) Het EMEA en de FDA zijn instellingen die nieuwe geneesmiddelen registreren voor het volledige Europese of Amerikaanse grondgebied en die de vergunning voor het in de handel brengen ervan afgeven.​}